Na de succesvolle Open Dag van 16 september in Gendt organiseerde LifeMICA opnieuw een Open Dag, dit keer in Lemmer. Op 12 december werden de aanwezigen bijgepraat over de laatste stand van zaken van de deelprojecten. Ook kon iedereen met eigen ogen zien hoe 2 van de deelprojecten er ‘in het echt’ uitzien.

Het programma startte met het onderwerp eDNA. Timo Breit van de Universiteit van Amsterdam was positief over deze techniek om met eDNA de aanwezigheid van muskus- en beverratten in het water aan te tonen. “De muskusrattenbestrijders zijn in de huidige situatie 70 procent van hun tijd kwijt met speuren”, zei hij. “Door veel meer watermonsters te nemen en zo te bepalen of er op een plek muskus- of beverratten zitten, wordt het werk efficiënter. En minder zwaar voor de bestrijder.” Andere voordelen zijn volgens Breit dat je met eDNA een objectiever beeld hebt van de aanwezigheid van muskusratten, en dat terugdringen tot de landsgrens haalbaar is.

Muskusrattenfamilies

Dolf Moerkens van de Unie van Waterschappen vertelde over DNA Mapping. In dit project is een antwoord gezocht op de vraag of in Friesland gevangen muskusratten afkomstig zijn uit andere gebieden, of dat ze daar zijn door vermeerdering van de lokale populatie. Het blijkt dat er familiaire relaties zijn tussen muskusratten in verschillende regio’s. De meeste in Friesland gevangen muskusratten zijn afkomstig uit omliggende gebieden met relatief grotere populaties.

Snellere software

Over de slimme levendvangende kooi vertelde Pascal van der Linden van waterschap Rivierenland. Er zijn er nu 25 uitgezet op de testlocaties. Daar zijn 3 beverratten en 9 muskusratten mee gevangen. Volgens Van der Linden is de grootste uitdaging bij dit project het verrijken van de Artificial Intelligence: “De software moet muskus- en beverratten leren herkennen. Voor dat doel staat er nu zelfs een kooi in een dierentuin!” De kooien zijn intussen ook verbeterd: de batterij gaat langer mee, de magneet is beter, de behuizing van de kooi is versterkt, de GPS is sterker en de software is sneller geworden. Dat laatste was vooral nodig omdat de muskusrat soms de kooi alweer uit liep voordat die dichtklapte.

Lege foto’s

Tot slot vertelde Emma Cartuyvels van het Vlaamse Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek over de slimme camaravallen. Die worden vooral gebruikt in gebieden waar (bijna) geen muskusratten meer zitten. Zo kun je snel zien of er weer nieuwe dieren binnenkomen. Probleem was dat er veel ‘lege foto’s’ worden gemaakt, en dat van alle foto’s waar wél iets op staat de helft een eend is. Daarom wordt gebruik gemaakt van het beeldherkenningsplatform Agouti. Daarmee kun je beelden sneller beoordelen en hoeft er geen mens meer aan te pas te komen voor de eerste schifting.

Demonstraties

Na de middag liet Mirjam Boonstra van de Universiteit van Amsterdam zien hoe met een ‘varende drone’ monsters voor het eDNA-onderzoek worden verzameld. Muskusrattenbestrijder Kees Schep demonstreerde de levendvangende kooi. Bijzondere observatie: ook als je een foto van een muskusrat in de kooi houdt, klapt hij dicht…

Afloop project

Het Life MICA-project loopt in september 2023 af. Volgens projectleider Hans Giskes staat ons een spannend jaar te wachten. “We leveren komend jaar het eindverslag af, waarin we verantwoording afleggen over wat we hebben gedaan en wat de resultaten zijn. En natuurlijk gaan we bepalen hoe we verder gaan after Life.”

In Friesland is op basis van de analyseresultaten van de eerste vangronde de vangintensiteit langs de vermoedelijke instroomlocaties in Friesland opgevoerd. Ook zijn hier meer vangmiddelen geplaatst. Hiermee wordt de efficiëntie van het beheer geëvalueerd via een tweede ronde van DNA-analyse.

Er wordt DNA verzameld van maximaal 100 in 2022 in Friesland gevangen muskusratten. Het DNA van de individuele muskusratten wordt vergeleken met de basiskaart die na de eerste vangronde is gemaakt. Op deze manier is het mogelijk om migratie op te sporen en te linken aan de meest waarschijnlijke bronlocatie.

Het evaluatierapport is in september 2023 beschikbaar.

Op 13 juli 2022 vond in Brussel de tweede gezamenlijke workshop Life MICA/Life RIPARIAS plaats. Ongeveer 30 deelnemers uit verschillende landen en instellingen die zich bezighouden met invasieve uitheemse soorten (IUS) woonden het hybride evenement bij.

De workshop begon met een plenaire sessie waarin het Life MICA- en het Life RIPARIAS-project werden geïntroduceerd. Daarna werden er twee deelsessies gehouden. Een deel van de deelnemers deed mee met de groep van het MICA-project en het andere deel met het RIPARIAS-project.

Tijdens de LIFE MICA-sessie werden de mogelijkheden besproken om de innovatieve technieken voor monitoring en beheer ook te gebruiken voor andere projecten. De aanwezigen maakten kennis met die technieken: de slimme cameravallen, eDNA-analyse, DNA-mapping en slimme vangkooien.

Er was veel belangstelling voor het gebruik van het Agouti-platform voor analyse van camerabeelden met Kunstmatige Intelligentie (KI) voor andere projecten die te maken hebben met IUS. Er werd gewezen op het hoge aanpassingsvermogen van de te trainen KI in het herkennen van andere IUS. Ook de mogelijke vermindering van de arbeidsintensiviteit voor grootschalige monitoring met cameravallen werd besproken.

De deelnemers bespraken ook de e-DNA-methode. Ze vroegen naar de geschiktheid van het bemonsteringsprotocol en de analysemethode voor detectie van andere IUS of beschermde soorten in watermonsters.

Verder waren de deelnemers erg geïnteresseerd in het prototype van de smart life traps. Ze waren nieuwsgierig naar het werkingsprincipe van de KI en de toepasbaarheid in gebieden waar beschermde (niet-doel)soorten voorkomen.

Aan het einde van de sessie beantwoordden de deelnemers enkele ‘Mentimeter’-vragen. Die gingen over overdrachts- en replicatiemogelijkheden voor elke gepresenteerde methode. Ook gaven de deelnemers op deze manier hun mening over welke andere invasieve of niet-invasieve soorten zouden kunnen worden gemonitord en beheerd met behulp van de technieken van het Life MICA-project.

De dag voor deze bijeenkomst, op 12 juli, vond een conferentie plaats over gewervelde invasieve uitheemse soorten. Deze conferentie werd georganiseerd door de International Union for Nature Conservation (IUCN). Lees hieronder de zeer interessante documentatie en rapporten.

> Website EASIN
> Website EC IAS

Het Life MICA-project organiseert een open dag. De dag vindt plaats op maandag 12 december van 10.00 tot 14.00 uur in het UNESCO Werelderfgoed Woudagemaal, Gemaalweg 2 te Lemmer.

Programma

09.30 – 10.00: Inloop, ontvangst met koffie en thee

10.00 – 10.30: Inleidende presentaties
• Het Life Mica project
• Wat zijn muskus- en beverratten en waarom beheren?
• De locatie en het natuurgebied

10.30 – 11.15: Presentaties over gebruik van DNA-technieken bij opsporing en beheer muskus- en beverratten
• eDNA
• DNA mapping

11:15 – 12:00: Presentaties over het gebruik van slimme systemen voor opsporing en beheer muskus- en beverratten
• Slimme vangkooi
• Slimme wildcameras

12.00 – 12.30: Lunchpauze

12.30-14.00: Demonstratie methoden op veldlocatie
• Drone watersampler
• Slimme vangkooi

Aanmelden

Meld je aan via het registratieformulier.
Eerst meer informatie? Neem contact op met Dolf Moerkens via dmoerkens@uvw.nl.

Over het Life MICA project

Dit Europese project maakt gebruik van innovatieve methodes zoals eDNA-monitoring, DNA-mapping, slimme cameras en slimme vangkooien om populaties muskus- en beverratten terug te dringen. Door het terugdringen van deze invasieve exoten zal de schade die ze aanrichten aan dijken, biodiversiteit en gewassen afnemen.

Op 16 september organiseerde Life Mica een open dag in Gendt. Dat ligt in het natuurgebied Gelderse poort, een van de projectgebieden. Op de open dag waren lokale inwoners en verschillende (natuur)organisaties afgekomen.

De ochtend begon met een inleiding over de muskus- en beverrat en de problemen die deze dieren veroorzaken. Daarna kwamen alle innovatieve methoden van Life Mica aan bod om muskus- en beverratten op te sporen en vangen: environmental DNA (eDNA), DNA- mapping, slimme camera’s en slimme vangkooien.

(Tekst loopt door onder de foto)

Veel belangstelling voor de presentaties

Ook voor andere diersoorten?

De aanwezigen waren enthousiast en stelden veel vragen. Ook waren er enkele interessante discussies, bijvoorbeeld over de vraag of deze innovatieve methodes ook gebruikt kunnen worden om andere diersoorten op te sporen.

Met eigen ogen

Na de presentaties was het tijd om de innovaties met eigen ogen te zien. Dus trokken de deelnemers het natuurgebied in. Ze zagen hoe watermonsters voor het analyseren van eDNA werden genomen met een varende drone. Ook zagen ze het verschil tussen een traditionele en een slimme vangkooi.

(Tekst loopt door onder de foto)

Demonstratie van de varende drone

Efficiënter werken

Muskusrattenbestrijder Kees Schep ziet in ieder geval alleen maar voordelen van de slimme vangkooi. “Traditionele kooien moeten regelmatig worden gecontroleerd en dat is zwaar werk”, vertelde hij de open dag-bezoekers. “Dankzij de slimme vangkooien kunnen we in de toekomst efficiënter werken.”

Uitleg over de slimme vangkooi

Het Life MICA-deelproject ‘Slimme vangkooien’ heeft tot doel vallen te ontwikkelen die gebruikmaken van beeldherkenning door Kunstmatige Intelligentie (KI). Door KI in te bouwen voorkomen we ongewenste bijvangsten van beschermde soorten als bevers of otters. We vangen alleen doelsoorten: beverratten en muskusratten. In het veld worden nu steeds meer vangsten gedaan. Daardoor krijgen we steeds meer kennis over de vallen.

Inmiddels zijn er 10 slimme vangkooien in gebruik in Duitsland, 5 in België en 10 in Nederland. Aan beiden kanten van de Nederlands-Duitse grens zijn 2 beverratten en 6 muskusratten gevangen. De afgelopen maanden is de KI-beeldherkenningssoftware verbeterd door beelden uit de slimme vallen toe te voegen aan de software. Ook werkt de module nu zowel on- als offline, dus ook als deze niet is verbonden met het internet.

Verbeteringen vangkooien

De vangkooien zelf zijn ook verbeterd. Aan beide zijden van de kooi is gaas gemonteerd. Ook is de grondplaat verhoogd om betere foto’s te krijgen van dieren die in de val komen. Verder is er ook gaas voor het camerasysteem gemonteerd ter bescherming.

Deze zomer worden de vangkooien verder verbeterd, met onder meer een sterkere magneet en batterij. Ook wordt de KI-beeldherkenningssoftware verrijkt met afbeeldingen van otters en wasberen. En het online bericht dat de muskusrattenbestrijder ontvangt, geeft binnenkort altijd de juiste informatie over batterij, GPS en status van de val.

Actieve slimme val op Sint-Maartensheide – De Luysen, 1 april 2022.

Het bericht dat naar de muskusrattenbestrijder wordt gestuurd.

Er is onderzoek gedaan naar methoden en materialen voor eDNA, DNA-sequencing/mapping, slimme camera’s en slimme vangkooien. Hoewel de respons niet hoog was, laten de voorlopige resultaten uitstekende scores voor de DNA-methodes zien, en bruikbare veldresultaten voor slimme systemen.

Er waren 21 reacties. Dat is te weinig voor statistische analyse. Maar dit was de eerste enquête, dus mogelijke effecten kunnen ook in de loop van de tijd nog worden geanalyseerd.

Uit de eerste resultaten blijkt echter dat de protocollen zeer geschikt zijn om bij beide DNA-methodes te hanteren. Het lijkt erop dat eDNA een uitstekend waarschuwingssysteem is en DNA-mapping uiterst effectief voor het bepalen van migratieroutes.

Maar er zijn ook uitdagingen:

1. Het intensieve onderhoud van materialen (eDNA en DNA-mapping);
2. Het langzame proces (DNA-mapping);
3. De tegenstrijdigheid in het werk: muskusrattenbestrijders werken het liefst in gebieden met veel muskusratten, terwijl eDNA-methodes zich richten op gebieden met weinig muskusratten.

Slimme systemen

Voor de slimme systemen (camera’s en vangkooien) laten de eerste resultaten zien dat ze allebei multifunctioneel zijn en voor verschillende soorten kunnen worden gebruikt. Slimme vangkooien leveren doorgaans betere vangsten op. Het ontwerp van de slimme camera’s is uitstekend.

Verbeteringen

Wel is verbetering van de vallen nodig op het gebied van de hardware (batterij en magneet), software (AI-beeldherkenning) en de informatie voor de muskusrattenbestrijding (batterijniveau, GPS en status van de vangkooi). Op de slimme camera’s is ruimte voor verbetering op de AI-beeldherkenningssoftware die wordt gebruikt voor het detecteren van muskus- en beverratten, en op de verwerkingssnelheid.

In oktober wordt een nieuwe enquête gehouden.

In januari 2022 zijn de resultaten van de eerste ronde DNA mapping in Friesland gepresenteerd aan de muskusrattenbestrijders. Op basis van de resultaten wordt de vangstintensiteit langs de vermoedelijke instroomlocaties in Friesland opgevoerd door hier een cordon van vangmiddelen te plaatsen. Op de instroomlocaties staan slimme wildcamera’s.

Rood kruis: instroom van buiten Friesland
Geel kruis: doorstroom in Friesland

Staartpunten

Daarnaast worden in de periode van februari 2022 – februari 2023 de staartpunten verzameld van alle in Friesland gevangen muskusratten voor vervolgonderzoek. Het doel is om dit jaar, zoveel mogelijk verspreid over Friesland, 100 muskusratten te verzamelen. Inmiddels zijn dat er al meer dan 50.

Het eDNA-gedeelte van het Life MICA-project gaat een volgende fase in. Doel is om nu op te schalen: de implementatie van de eDNA-aanpak en de overdracht van de monsterverwerking naar de waterlaboratoria.

Het is belangrijk dat we de resultaten van het laboratorium van de Universiteit van Amsterdam en die van de laboratoria van Wetterskip Fryslân en Waterproef uit Noord-Holland kunnen vergelijken. Daarom zijn we dit jaar begonnen met het nemen van monsters in regio’s waar de kans groot is dat er muskusratten zitten. In Friesland betekende dit dat we monsters namen aan de grens. In Noord-Holland namens we monsters in een regio waar de afgelopen jaren de meeste muskusratten zijn gevangen. Beide regio’s hebben een lage populatie muskusratten in vergelijking met andere delen van Nederland.

Friesland

In Friesland is ook een polder bemonsterd waar geen muskusratten meer zitten. Dat deden we om te bepalen of de eDNA-resultaten overeenkwamen met de evaluatie op basis van traditionele speurmethoden. Dit was inderdaad het geval. (Zie ook figuur 1, regio aangegeven met blauwe pijl.) In figuur 1 zijn de resultaten van de bemonstering in Friesland weergegeven.

Per 29 juni 2022 zijn in Friesland 449 monitoringmonsters genomen, de meeste per boot. Verder zijn er 78 lokalisatiesporen, 70 puntmonsters en 9 controlemonsters genomen. Die controlemonsters waren nodig om te bevestigen dat er geen muskusratten meer zijn na vangstacties.

Per 22 juni 2022 zijn er 34 muskusratten gevangen in de bemonsterde gebieden: 27 in vaarwegen/sporen met eDNA en 7 in sporen zonder eDNA, maar wel grenzend aan sporen met eDNA.

Noord-Holland

In Noord-Holland waren er in de bemonsterde regio veel meer sporen van muskusratten-eDNA dan in voorheen bemonsterde gebieden. Hierdoor konden we een goede vergelijking maken tussen de laboratoria. Maar het hoge aantal sporen dat eDNA bevat, maakt deze regio minder geschikt voor de reguliere eDNA-aanpak.

Vanwege de aanzienlijke populatie muskusratten in het gebied in de periode mei/juni, richtten de muskusrattenbestrijders zich op het vangen van de muskusratten in dit gebied. Figuur 2 laat de vangsten van de muskusrat zien als overlapping op de eDNA-resultaten.

Per 22 juni 2022 waren in het bemonsterde gebied 215 muskusratten gevangen: 182 in vaarwegen/sporen met eDNA en 33 in sporen zonder eDNA, maar ook deze lagen naast sporen met eDNA.

In Noord-Holland zijn 167 meetsporen bemonsterd, net als 163 lokalisatiesporen en 181 puntmonsters. De meeste sporen in Noord-Holland zijn met de hand bemonsterd. Dat is arbeidsintensiever en tijdrovender dan bemonstering per boot. Gebieden met deze populatieniveaus zijn na een intensieve vangpoging geschikter voor vervolgstappen met eDNA om te bepalen of er nog muskusratten zijn. Dat is beter dan de methode die wordt gebruikt voor het monitoren van gebieden die toch al leeg zijn of waar zeer weinig muskusratten zitten.

Beverratten

Voor de beverrat is het doel niet zozeer opschaling. Het gaat er vooral om te bepalen hoe de eDNA-methode het beste kan worden geïntegreerd in de traceringsinspanningen. Beverratten gedragen zich anders dan muskusratten. Ze worden ook levend gevangen in kooien in plaats van met vallen bij de holen. Dit maakt bepaalde delen van de veldbenadering minder bruikbaar voor beverratten. Er zijn 31 gebieden bemonsterd op aanwezigheid van beverratten. Op 22 juni 2022 waren er 23 vangsten. Daarvan kwamen 21 overeen met een positief eDNA-signaal.

Wetterskip Fryslân en Waterproef hebben dit jaar alle monsters van hun respectieve regio’s verwerkt. Ze zijn dus in staat om routinematig monsters te verwerken. Er is nu gestart met de overdracht van de analyse van eDNA-monsters van beverratten aan waterlaboratorium Aqualysis.

In de verschillende projectgebieden zijn 47 cameravallen geplaatst om de aanwezigheid van muskus- en beverratten te detecteren. Deze camera’s maken een serie beelden wanneer ze worden geactiveerd door beweging.

Daarna analyseren de muskusrattenbestrijders de beeldenseries om te bepalen welke soort op een bepaalde plek aanwezig is. Er zijn tot nu toe meer dan 80.000 van die series geanalyseerd. De meest voorkomende soort op de camera’s zijn wilde eenden.

Kunstmatige intelligentie

Sinds juni 2021 gebruiken we de Artificial Intelligence (AI), kunstmatige intelligentie, om de beelden te analyseren en de werklast te verlichten. Deze AI is ontwikkeld door Agouti. Met hen zijn we een project gestart om hun AI te ‘trainen’ om beter te werken in watercondities. Dit optimaliseert de workflow voor het detecteren van muskus- en beverratten met cameravallen naar verwachting verder.