Bij de Aschauteiche-vijvers in Duitsland zijn slimme vangkooien neergezet. Doel is om de Kunstmatige Intelligentie-module van de vangkooien onder echte veldomstandigheden verder te testen en te ontwikkelen.

In de nacht van 6 april werd de eerste beverrat in het projectgebied Aschauteiche in Duitsland gevangen. De slimme vangkooi was uitgerust met herkenningssoftware met Kunstmatige Intelligentie-module. De vangkooi detecteerde een beverrat toen hij de val binnenging, activeerde het sluitmechanisme en stuurde vervolgens een bericht over de vangst, inclusief foto’s, naar de valbegeleiders.

Kunstmatige intelligentie

Deze vooruitgang in ontwikkeling laat zien dat de kunstmatige intelligentie in de vangkooi beverratten en andere soorten op de juiste manier detecteert. Niet-doelsoorten worden niet gevangen.

Beeldherkenningssoftware

In Nedersaksen staan momenteel 10 intelligente vallen. Onder meer in de Aschauteiche, een gebied waar niet alleen beverratten voorkomen, maar ook wasberen, wasbeerhonden en otters. De beeldherkenningssoftware in de vallen kan ratten, muizen en wasberen herkennen. De Kunstmatige Intelligentie-module wordt verder getraind om het systeem te verbeteren.

Wildcamera’s

Wildcamera’s die de slimme vangkooien bewaken, bieden extra zekerheid. Net als de aanwezigheid van dieren die door de wildcamera’s worden vastgelegd. Hierdoor kunnen we de functionaliteit van het prototype van de slimme vangkooi goed evalueren.

Hieronder staan enkele foto’s van de vangst van de beverrat, en foto’s van de nachtelijke ‘reisjes’ van de wasberen in de vallen.

Voor het eerst is aan de Duitse grens bij Winterswijk een beverrat herkend en gevangen door een ‘slimme vangkooi’, uitgerust met beeldherkenning. Beverratten komen van oorsprong niet voor in Nederland. Deze nieuwe techniek gaat waterschappen helpen om dat zo te houden.

Een ‘slimme vangkooi’ gebruikt beeldherkenning om diersoorten te herkennen. Bij muskus- en beverratten sluit de kooi, bij bijvoorbeeld otters of vogels blijft de kooi open. Eind januari liep een beverrat in het Wooldseveen bij Winterswijk de kooi in, werd herkend en gevangen. Het was de eerste vangst in het veld, na een lang voortraject van testen en verfijnen.

Geen bijvangst

Muskusrattenvanger Jari Bremer: “Met beeldherkenning in de kooi vermijden we ongewenste bijvangsten en we zijn efficiënter. We vangen alleen nog de dieren die een risico vormen. Het is heel mooi dat het ons lukt om het juiste dier te vangen, dankzij een camera en een techniek die steeds beter leert herkennen.” Bremer kreeg van de kooi in Winterswijk een signaal op zijn telefoon en kon in het veld de vangst bevestigen. Hij leverde inmiddels ook ‘slimme vangkooien’ af in Duitse projectgebieden als onderdeel van het Life Mica project. Binnenkort gebeurt dit ook in België.

Tekst loopt door onder de video

Risico voor dijken en natuur

Muskus- en beverratten komen van oorsprong niet voor in Nederland. Ze hebben geen natuurlijke vijanden, ondergraven oevers en dijken en ze verstoren het leefgebied van inheemse soorten. De populatie muskusratten daalde de afgelopen halve eeuw van een half miljoen exemplaren naar minder dan een tiende daarvan. In 2021 werden in Nederland minder dan 45.000 muskusratten gevangen. Van de beverrat worden in Nederland langs de grens enkele honderden exemplaren gevangen, verder landinwaarts komen ze amper voor.

Terug tot de grens

De waterschappen willen ook de muskusrat terugdringen tot de grens. “Technische innovaties gaan daarbij helpen”, zegt Pascal van der Linden, teamleider muskusrattenbeheer. Zoals beeldherkenning, die nu de eerste vangst opleverde. “Daar ging een periode aan vooraf waarin we een uitgebreide beeldbank vulden met allerlei soorten, modellering en data-analyse. De camera heeft bijvoorbeeld proefgedraaid in een Duits ottercentrum.”

50 vangkooien

In totaal worden 50 vangkooien uitgerust met beeldherkenning op basis van AI-software, geleverd door Robor Electronics bv in Bentelo. De ‘slimme vangkooi’ wordt de komende jaren verder doorontwikkeld. Aan de Duitse grens is Muskusrattenbeheer Rivierenland actief tussen Haaksbergen en Groesbeek, met een werkgebied dat zich uitstrekt over 4 waterschappen tussen grens en zee: Rijn en IJssel, Vallei en Veluwe, Hollandse Delta en Rivierenland.

Een van de onderdelen van het Life MICA project is een onderzoek naar de onderlinge verwantschap van muskusratten. Daarmee kunnen migratieroutes worden bepaald. In de periode februari 2020 – februari 2021 hebben muskusratbestrijders in Nederland, België en Duitsland staartpunten van dode muskusratten verzameld voor dit onderzoek.

Centraal in het onderzoek staat de muskusratpopulatie in de provincie Friesland. In Friesland en in een zone daaromheen zijn monsters verzameld. Als referentie zijn er ook monsters verzameld in Duitsland (Vechte), Vlaanderen, Rivierenland en Tiengemeten.

Onderzoeksvragen

Er zijn 3 onderzoeksvragen geformuleerd voor het onderzoek:

1. Zijn brongebieden te herkennen via een verschil in DNA-profiel?
2. Is er reproductie binnen Friesland?
3. Is er immigratie vanuit omliggende regio’s?

Brongebieden en Friesland

De resultaten van het DNA onderzoek zijn geplot in bovenstaande grafiek. Iedere kleur representeert een bestrijdingsorganisatie. Rode stippen tussen gele stippen houdt in dat de in Friesland gevangen muskusratten een sterke verwantschap vertonen met de populatie in Zuiderzeeland, en vooral de Noordoostpolder. De 3 vrij gelegen rode stippen aan de rechterzijde vertegenwoordigen de ‘eigen’ Friese populatie.

Herkomst van in Friesland gevangen muskusratten

Drie procent van de bemonsterde muskusratten is afkomstig uit de vermoedelijk ‘eigen’ populatie van Friesland. De verdeling van de herkomst van de overige bemonsterde muskusratten is:

• 58% Noorderzijlvest
• 26% WDO Delta
• 13% Zuiderzeeland

De antwoorden op de vragen

1. Zijn brongebieden te herkennen via een verschil in DNA-profiel?
   Ja, de gebruikte DNA-methode is goed bruikbaar om de verschillende brongebieden uit elkaar te houden.
2. Is er reproductie binnen Friesland?
   Ja, er zijn enkele dieren aangetroffen uit de (vermoedelijk) oorspronkelijke muskusratpopulatie in Friesland.
3. Is er immigratie vanuit omliggende regio’s?
   Ja, behalve uit Noord-Holland zijn er uit alle omliggende gebieden muskusratten aangetroffen.

Hoe verder?

Op basis van de resultaten wordt de vangstintensiteit langs de vermoedelijke instroomlocaties in Friesland opgevoerd door hier een cordon van vangmiddelen te plaatsen. Daarnaast worden in de periode van februari 2022 – februari 2023 van alle in Friesland gevangen muskusratten de staartpunten verzameld voor vervolgonderzoek.

In augustus/september 2021 zijn er dankzij eDNA 3 muskusratten in Friesland gevangen. Het betrof een gebied met een lage muskusrattenpopulatie.

Het opsporen van muskus- en beverratten kan makkelijker worden gemaakt door het detecteren van DNA dat ze achterlaten in het water. Dit DNA heet environmental DNA (eDNA) en is afkomstig uit bijvoorbeeld darmcellen in poep.

Bemonsteren

In dit geval bleek een 5 km-traject tussen de plaatsen Bolsward en Hartwerd positief. Vervolgens zijn er 1 km-trajecten bemonsterd, waarvan er 1 positief was op muskusrat-eDNA. Daarna zijn er puntmonsters genomen.

Voersporen

Tijdens het puntmonsteren vonden de bestrijders wat twijfelachtige voersporen. Die duidden niet direct op een muskusrat, maar konden ook afkomstig zijn van een woelrat. Omdat de bestrijders dankzij het eDNA wisten dat hier muskusratten waren, is toch op die locatie gezocht. Er zat inderdaad een bouw. Zo konden de eerste muskusratten van 2021 in dit gebied worden gevangen.

Gevangen muskusratten tussen Bolsward en Hartwerd

A: In rood, positief 5 km traject;
B: In rood, positief 1 km lokalisatietraject;
C: Lokalisatie puntmonsters. Rood: hoogste positieve concentratie, oranje: matig positief, groen: negatief. Pijltje: locatie klemmen en vangst. Bij het tweede rode punt bovenin was het water te diep om af te trappen;
D: De gevangen muskusratten.

Het project ‘Slimme vangkooien’ heeft tot doel slimme vallen te ontwikkelen die gebruik maken van beeldherkenning. Zo voorkomen we ongewenste bijvangsten van beschermde soorten als bevers of otters en vangen we alleen bever- en muskusratten. We boeken goede voortgang met het project. En: de eerste vangst in het veld is een feit.

Beeldherkenning is afhankelijk van veel afbeeldingen. Gelukkig kregen we er veel van waterschappen en van vrijwilligers van dierentuinen.

Nieuw model

Er is een nieuw model gemaakt en getest. Conclusie: het nieuwe model geeft al goede voorspellingen. De specialisten op het gebied van kunstmatige intelligentie hebben dus een model gemaakt dat behoorlijk nauwkeurig is.

Verwarringsmatrix

De ‘verwarringsmatrix’ hieronder toont het aantal nauwkeurige voorspellingen: voornamelijk correcte. Het voorspelt ‘Rattengroep’ terwijl het inderdaad een ‘Rattengroep’ is. Hetzelfde geldt voor vogels en de categorie ‘Andere groepen’. Maar het model maakte soms nog steeds een onjuiste analyse. Dit is in de laatste maanden van 2021 verbeterd, met nieuwe foto’s uit het veld.

Testen en resultaten

Hieronder staan foto’s met een ‘hitteveld’. Hoe geler/roder de afbeelding is, hoe meer dit deel van de afbeelding werd gebruikt voor herkenning. We kunnen aan de foto’s zien dat het zich voornamelijk concentreert op het daadwerkelijke dier. Zelfs wanneer er ook andere objecten in beeld zijn, zoals bladeren of voedsel. En herkenning lukt ook ’s nachts.

Afbeeldingen invoeren

Ook zijn we er de afgelopen maanden in geslaagd om veel afbeeldingen van otters en bevers in te voeren, met hulp van onder meer een Duits ottercentrum. Dit maakt het model nog nauwkeuriger. Zelfs wanneer dieren op de doelsoort lijken, maar anders zijn.

Camera

De camera is ingebouwd in 5 vallen en getest in verschillende instellingen, dag en nacht. De eerste echte vangst in het veld vond plaats in december: een muskusrat. Als controle-opstelling gebruiken we 24-uurs wildcamera’s om de testvallen en de dieren die erin gaan te observeren.

50 vangkooien

In de eerste maanden van 2022 worden in totaal 50 slimme vangkooien ingezet over de landsgrenzen heen: Duitsland (20), België (5) en Nederland (25).

De autosampler is een GPS-geassisteerd automatisch bemonsteringsapparaat dat speciaal ontwikkeld is voor de monitoring van oppervlaktewater op de aanwezigheid van muskus- en beverratten. Deze techniek is genomineerd voor de Waterinnovatieprijs 2021.

Om muskus- en beverratten sneller en gevoeliger te kunnen lokaliseren, is een methode ontwikkeld gebaseerd op environmental DNA (eDNA). Deze methode gaat uit van het vlakdekkend bemonsteren van het watersysteem in trajecten van 5 km.

Gebruiksvriendelijk

Om het bemonsteren kosteneffectief te maken is de autosampler ontwikkeld. De autosampler bemonstert 0,5 liter water over een 5 km-traject, maar kan daarnaast ook ingesteld worden op andere afstanden en bemonsteringsintervallen. Het apparaat is robuust en gebruiksvriendelijk, en geschikt voor varen, lopen en bemonsteren met een varende of vliegende drone.

Ook voor bevers

De autosampler is ontwikkeld voor het opsporen van muskus- en beverratten en wordt inmiddels ook al ingezet om bevers te monitoren. In de toekomst kan de autosampler ook gebruikt worden voor andere in het water levende soorten.

Stem op de e-DNA Autosampler voor de Waterinnovatieprijs 2021

Lees meer over hoe e-DNA werkt

Het Life MICA-project houdt zich bezig met het beheer van 2 invasieve uitheemse soorten: de beverrat en de muskusrat. Eén van de doelen van het project is om het publiek zich bewust te laten worden van dit onderwerp. In de loop van het project worden daarom verschillende communicatie-evenementen georganiseerd, zoals open dagen. Door de uitbraak van corona moesten die evenementen worden geannuleerd of uitgesteld.

Zo was het oorspronkelijk de bedoeling om verschillende belanghebbenden en ook andere geïnteresseerden te ontvangen tijdens open dagen in de 11 projectgebieden in Duitsland, Nederland en België. De 3 doelen waren om hen kennis te laten maken met lokale projectactiviteiten, om de voortgang van het project te bespreken en om suggesties voor verbeteringen op te halen. Maar vanwege de coronabeperkingen is besloten om de eerste open dag voor het projectgebied ‘Aschauteiche’ als online evenement te organiseren.

De Duitse projectsite ‘Aschauteiche’

De Duitse projectsite Aschauteiche, vlakbij Eschede in de gemeente Celle (D), is een duurzame visvijvercultuur met bijna natuurlijke meren. De locatie maakt deel uit van een vogelbeschermingsgebied en is de thuisbasis van verschillende beschermde soorten. Ongeveer 10 jaar geleden vestigde de beverrat zich in de meren. Onlangs vestigde de visotter zich er ook. Op deze locatie wil het Life MICA-project de impact van beverratten op de biodiversiteit beoordelen en slimme levendvangende vallen testen. Zo’n val klapt alleen dicht als er een beverrat in loopt, en niet bij andere dieren.

De eerste virtuele open dag bij Aschauteiche

Het evenement vond plaats op 2 juli. Belanghebbenden van het plaatselijke natuurbeschermingsbureau, de burgemeester van Eschede, de jagersvereniging, een natuurbeschermingsorganisatie, het Ottercentrum Hankensbüttel, leden van de Landbouwkamer van Nedersaksen en andere geïnteresseerden kwamen op het evenement af.

Na een algemene introductie van het Life MICA-project, werd een korte film (in het Duits) gepresenteerd over de activiteiten op de projectlocatie en de kenmerken van het gebied.

Helge John, medewerker bij de visvijverteelt en lid van de jagersvereniging, gaf een interessant inzicht in de geschiedenis van Aschauteiche. Ook vertelde hij over het vóórkomen en beheer van beverratpopulaties en beschermde vogelsoorten.

Martin Brühne, projectleider van Reeds-for-Life (www.lebendige-roehrichte.de), ging in op het beheer van de beverrat in het natuurgebied Bienener Altrhein. In dat gebied is een succesvolle heraanplant van rietvegetatie gerealiseerd, om zo de schade te herstellen die beverratten de afgelopen jaren hebben veroorzaakt.

Er deden 21 mensen mee aan het evenement. Er werden levendige discussies gevoerd over verschillende onderwerpen, variërend van levend vangen tot de impact van de beverrat op de biodiversiteit. Over het algemeen was de feedback van de deelnemers positief. Dat benadrukt hoe belangrijk het is om met verschillende belanghebbenden en van gedachte te wisselen over de problematiek van invasieve uitheemse soorten.

Vooruitzichten voor 2022

In 2022 hopen we geïnteresseerde stakeholders persoonlijk te kunnen verwelkomen op de projectsite!

De maand juni stond voor de Life MICA-medewerkers van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) in het teken van libellen en waterjuffers. Een belangrijk onderdeel van het Life MICA-project is namelijk het monitoren van de biodiversiteit in de projectgebieden.

Deze gegevens kunnen helpen om de impact van muskusratten, beverratten en hun bestrijding op de natuur in te schatten. In Vlaanderen worden vogels, planten en libellen gemonitord in de natuurgebieden De Luysen in Bree (Limburg) en in het Oost-Vlaamse krekengebied in Sint-Laureins.

9 soorten waterjuffers

De eerste monitoring op 2 juni vond plaats onder ideale weersomstandigheden in de Luysen. Langs de transecten namen we meteen een groot aantal soorten waar. We zagen 9 soorten waterjuffers, waaronder de variabele waterjuffer, de blauwe breedscheenjuffer, de bruine winterjuffer en de grote roodoogjuffer.

Grote keizerlibel

Het was duidelijk ook de piek van de vliegtijd van de glassnijder, die onopvallend tussen het riet vliegt. Ook zagen we de bruine korenbout waarvan de mannetjes op uitkijk zitten op de rietstengels. In totaal zagen we in dit moerasgebied 7 soorten grote libellen, waaronder de Grote keizerlibel. Bij de daaropvolgende bezoeken konden we nog verschillende soorten pantserjuffers aan deze lijst toevoegen. Ook zagen we grote aantallen bloedrode heidelibellen.

Voor dit jaar zit de libellenmonitoring erop. We kijken al uit naar volgend jaar!

Het landschap van kreken en polders in de grensgemeente Sint-Laureins huisvest de laatste grote populatie van muskusratten in Oost-Vlaanderen. Het is belangrijk om dit gebied continu af te speuren om uitbreiding te vermijden en de soort terug te dringen.

In 2021 startte de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) hier haar bestrijdingscampagne met de voorjaarstrek van muskusratten bij vriestemperaturen. Deze zogenaamde ‘doortrekkers’ zijn vaak moeilijk te vangen.

324 muskusratvangsten

In de zomermaanden is het spoorbeeld heel anders. Territoria zijn gemarkeerd en er zijn volop voedselresten te zien. Een half jaar hard werken, geholpen door waarnemingen van 10 cameravallen, bracht 324 muskusratvangsten op. 195 daarvan werden gevangen binnen de contouren van het projectgebied van Life MICA.

Volgende bestrijdingscampagne

Zodra de hoge zomerpeilen in de polder weer wat dalen, organiseert de VMM een volgende bestrijdingscampagne in het gebied.

Dat cameravallen handig zijn om muskusratten en beverratten te speuren is duidelijk. De Life MICA- partners verzamelden al meer dan 2000 beelden van muskusratten. Ook werden er meer dan 1000 beverratten vastgelegd.

Een mooi voordeel voor de beheerders is dat ook andere invasieve soorten zich laten zien op de camerabeelden. In het gebied De Luysen (Limburg, Vlaanderen) werd in mei een wasbeer gespot. De wasbeer is al wijdverspreid in Europa, maar in Vlaanderen is de soort nog in opmars en blijft ze vaak onder de radar.

Verspreiding in kaart

Beelden als deze helpen om de verspreiding in kaart te brengen en kunnen ook helpen bij een gerichte beheer van de soort.